مقدمه
غدیر خم به نصب مرتضی شد
که روز نصب جمله اوصیا شد
ولایت عرضه شد بر هر چه هستی
فلاح و رستگاری در وَلا شد
بود عید همه پاکان و خوبان
بحقْ روز نجات انبیا شد
عید غدیر اختصاص به جهان اسلام و مسلمانان شیعه ندارد، بلکه قدمتی به اندازه تمام تاریخ بشر دارد؛ به این جهت در هر روزی که پیامبری به رسالت مبعوث می‌شد، آن روز را عید می‌گرفتند و حرمت آن را پاس می‌داشتند؛ امّا عید غدیر خم، عید تمام هستی است؛ چرا که در آن روز ولایت بر تمام هستی عرضه شد و کسانی که پذیرفتند رستگار و برتر شدند؛ به این جهت این عید، اعظم اعیاد شمرده می‌شود.
عید غدیر در بین اهل آسمان بیش از اهل زمین به نام «عهد معهود» معروف است و اهل زمین نیز آن را به نام «میثاق مأخوذ» و «جمع مشهود» می‌شناسند.
لذا عید غدیر خم تنها روز تاریخی نصب امیرمؤمنان علی علیه السلام به ولایت‌عهدی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و امامت و پیشوایی نیست؛ بلکه مناسبتهای بسیار عظیمی که رابط? تنگاتنگ با این حادثه دارد، در این روز رُخ داده است که نشان از ریشه‌داری این حادثة عظیم و پیوند داشتن با سرنوشت همة بشریّت و کلّ هستی دارد.
آنچه پیش رو دارید بیان اهمّ مناسبتهای مرتبط با این روز است. امید است که افقهای تازه‌ای را برای پذیرفتگان ولایت ائمه علیهم السلام خصوصاً ولایت امیر مؤمنان علی علیه السلام باز نماید.
برترین اعیاد اسلام
در اسلام چهار عید بزرگ وجود دارد؛ عید فطر، عید قربان، روز جمعه، و عید غدیر؛ و هیچ یک از آنها از نظر عظمت و اهمیّت به عید غدیر نمی‌رسد. همین‌طور قانون کلّی برای عید داریم که «کُلُّ یَوْمِ لاَ یُعْصَی اللهُ فِیهِ، فَهُوَ عِیدٌ؛2 هر روزی که انسان در آن معصیت نکند و طاعت الهی نماید، عید شمرده می‌شود.» یقیناً اطاعت از دستور خدا و پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در زمینة امامت و ولایت علی علیه السلام طاعتی است که کم‌تر می‌توان برای آن معادل پیدا کرد.
روایات
فراوان دربارة برتری عید غدیر نقل شده است که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
1. حضرت صادق علیه السلام فرمود: «... وَالْجُمْعَةُ لِلتَّنْظِیفِ وَالتَّطَیُّبِ وَهُوَ عِیدُ لِلْمُسْلِمِینَ وَهُوَ اَفْضَلُ مِنَ الْفِطْرِ وَالأضْحَی وَیَوْمَ غَدِیرُ خُمِّ أفْضَلُ الأعْیَادِ وَهُوَ الثَّامِنُ عَشَرَ مِنْ ذِی الْحَجَّةِ؛3 روز جمعه، روز نظافت و پاکیزگی و عید مسلمین است. و این عید، برتر از [عید] فطر و قربان است و غدیر خم که روز هجدهم ذی حجّه می‌باشد، برترین اعیاد است.»
2. راوی از حضرت صادق علیه السلام پرسید: «هَلْ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدٌ غَیْرَ یَوْمُ الْجُمْعَةِ وَالأضْحَی وَالْفِطْرِ؟ قَالَ نَعَمْ أعْظَمُهَا حُرْمَةً، قُلْتُ: وَأیُّ عِیدٍ هُوَ جُعِلْتُ فَدَاکَ؟ قَالَ: اَلْیَوْمُ الَّذِی نَصَبَ فِیهِ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله أمِیرُالْمُؤمِنِینَ علیه السلام وَقَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاَهُ... وَلَکِنَّهُ یَوْمُ ثَمَانِیَّةَ عَشْرَ مِنْ ذِی الْحَجَّةِ. فَقُلْتُ: وَمَا یَنْبَغِی لَنَا أنْ نَفْعَلَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ قَالَ تَذْکُرُونَ اللهَ عَنْ ذِکْرُهُ فِیهِ بِالصِّیَامِ وَالْعِبَادَةِ وَالذِّکْرِ لِمُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، فَإنَّ رَسُولَ اللهِ اَوْصَی أمِیرَ الْمُؤمِنِینَ أنْ یَتَّخِذَ ذَلِکَ الْیَوْمَ عِیداً...؛ 4 آیا عیدی غیر از جمعه و قربان و عید فطر، برای مسلمین وجود دارد؟ حضرت فرمود: بله برترین آنها از نظر مقام و منزلت وجود دارد. عرض کردم: فدایت شوم! کدام عید است؟ فرمود: روزی که رسول خدا صلی الله علیه وآله امیر مؤمنان را به امامت نصب کرد و فرمود: هر کس که من مولا [و پیشوای] او هستم، علی مولای او است و آن روز هجدهم ذی حجّه است. پس عرض کردم: چه اعمالی سزاوار است در این روز انجام گیرد؟ فرمود: خدا را با روزه گرفتن و عبادت [نماز و دعا و ...] و محمد و آل او را [با فرستادن صلوات و امثال آن] یاد کنید؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه وآله به علی علیه السلام وصیّت کرد که این روز را عید قرار دهد [ و به عنوان یک سنّت اتخاذ نشود].»
3. در روایت دیگری [که شبیه روایت فوق است، منتهی نکات مهمّی دارد] از حضرت صادق علیه السلام سؤال شد: آیا برای مؤمنین، عیدی غیر از فطر و قربان و جمعه وجود دارد؟ ایشان فرمود: «نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أعْظَمُ مِنْ هَذَا یَوْم أقِیمَ اَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَعَقَدَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله اَلْوِلاَیَةَ فِی أعْنَاقِ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ بِغَدِیرِ خُمٍّ... ثُمَّ قَالَ یَوْمَ ثَمَانِیَّةَ عَشْرَ مِنْ ذِی الْحَجَّةِ قَالَ: خُمَّ قَالَ: وَالْعَمَلُ فِیهِ یَعْدِلُ ثَمَانِینَ شَهْراً، وَیَنْبَغِی أنْ یَکْثُرَ فِیهِ ذِکْرُ الله عَزَّ وَجَلَّ، وَالصَّلاَةُ عَلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه وآله5 وَیَوَسَّعَ الرَّجُلَ فِیهِ عَلَی عَیَالِه؛ بلی برای مؤمنان عید بزرگ‌تر از عیدین و جمعه داریم و آن روزی است که امیرمؤمنانعلیه السلام [دستش توسط پیامبر صلی الله علیه وآله بالا رفت و] در حال قیام نگهداشته شد و ولایت [وامامت] او را بر گردن مردان و زنان در غدیر خم گره زده [و همه را بر اطاعت او و امامت الزام نمود]؛ سپس فرمود: [این حادثه در] روز هجدهم ذی حجّه بود. آن‌‌گاه فرمود: عمل [خیر] در این روز برابر با هشتاد ماه است و سزاوار است که یاد خدای عزیز و جلیل در آن روز و صلوات بر نبی زیاد باشد و مردان بر خانواده خویش [از نظر رزق و روزی] توسعه دهند.»
4. حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اِنَّ یَوْمَ غَدِیرِ خُمِّ بَیْنَ الْفِطْرِ وَالأضْحَی وَالْجُمْعَةِ کَالْعُمْرِ بَیْنَ الْکَوَاکِبِ؛6 به راستی روز غدیر خم بین [عید] فطر و قربان و جمعه مثل ماه است بین ستارگان.»
و به همین مضمون روایت فراوانی وارد شده است.
عید انبیاء و انتخاب اوصیاء
غدیر، ریشه در تاریخ بشریت دارد؛ به این جهت تمام انبیاء این روز را عید گرفتند و اوصیاء خویش را در چنین روزی به وصایت و ولایت انتخاب نمودند. از اینجا است که می‌توان گفت عید غدیر و انتخاب امیر مؤمنان علی علیه السلام به عنوان امام، با همة ادیان و تاریخ بشریت گره خورده است و تمام ادیان ابراهیمی اعمّ از مسیحی و کلیمی و ... این روز را باید عید بگیرند، ولو به عنوان انتخاب اوصیاء پیامبران خویش و نگویند که چنین چیزی در منابع دینی ما نیامده است. خواهیم گفت همچنان‌که قرآن کریم ما مسلمانان مهیمن بر کتب گذشته است و مطالب صحیح و غیر تحریف‌شده‌ای مربوط به پیامبران و تاریخ و معارف دینی آنان را بیان نموده است؛ منابع روایی ما نیز بر منابع تاریخی و روایی آنان احاطه دارد و مناسبتهای صحیح و غیرتحریف‌شده‌ای را بیان نموده است. به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
الف. روایاتی که به صورت کلّی اشاره دارد که انبیاء، این روز را عید می‌گرفتند و اوصیاء خویش را در چنین روزی انتخاب می‌نمودند و به آنها نیز توصیه می‌کردند که این روز را عید قرار دهند.
1. امام صادق علیه السلام فرمود: «... فَاِنَّ رَسُولَ الله صلی الله علیه وآله اَوْصَی اَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ اَنْ یَتَّخِذَ ذَلِکَ الْیَوْمَ عِیداً وَکَذَلِکَ کَانَتِ الأنْبِِیَاءُ علیهم السلام تَفْعَلُ کَانُوا یُوصُونَ اَوْصِیَائَهُمْ بِذَلِکَ فَیَتَّخِذُونَهُ عِیْداً؛8 به راستی رسول خدا صلی الله علیه وآله به امیرالمؤمنین علیه السلام توصیه فرمود که روز غدیر را عید قرار دهد و انبیاء نیز این روز را عید می‌گرفتند و همیشه اوصیاء خویش را سفارش می‌کردند به این مسئله؛ پس آنها نیز آن روز را عید قرار دادند.»
2. در رواویت دیگری حضرت صادق علیه السلام فرمود: «... فَاِنَّ الأنْبِیَاءَ کَانَتْ تَأمُرُ الأوْصِیَاءَ الَّذِی کَانَ یُقَامُ فِیهِ الْوَصِیِّ أنْ یَتَّخِذَ عِیداً...؛ به راستی انبیاء همیشه اوصیاء خود را سفارش می‌کردند، روزی را که در آن وصی نصب می‌شود [یعنی غدیر خم و هجده ذی حجّه] عید قرار دهند.» در این روایت علاوه بر عید بودن این روز در نزد انبیاء و اوصیاء، به نصب شدن اوصیاء انبیاء در این روز نیز اشاره شده است.
در روایت سوّمی نیز از حضرت صادق علیه السلام به این امر اشاره شده است. بعد از اینکه حضرت می‌فرماید: «غدیر افضل اعیاد است.» در پایان می‌فرماید: «وَکَذَلِکَ أمَرَتِ الأنْبِِیَاءُ أوْصِیَائَهَا أنْ یَصُومُوا الْیَوْمَ الَّذِی یَقَامُ فِیهِ الْوَصِیُّ یَتَّخِذُونَهُ عِیداً؛ و همچنین انبیاء، اوصیاء خویش را دستور دادند تا روزی را که در آن وصی نصب شده، روزه بگیرند و عید قرار دهند.»
3. روایت چهارمی صریحاً بیان می‌کند که انبیاء، اوصیاء خویش را در چنین روزی نصب می‌نمودند و عید می‌گرفتند.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «... فَاِنَّ الأنْبِِیَاءَ کَانُوا اِذَا اَقَامُوا اَوْصِیَائَهُمْ فَعَلُوا ذَلِکَ وَاَمَرُوا بِهِ؛ انبیاء این‌گونه بودند؛ هر‌گاه [در این روز عید غدیر] اوصیاء خویش را نصب می‌کردند، این اعمال را [عید گرفتن، روزه‌داری و...] انجام می‌دادند و به ادامة آن دستور می‌دادند.»
4. حضرت همیشه می‌فرمود: «صَوْمُ یَوْمُ غَدِیرِ خُمِّ یَعْدِلُ عُمْرَ الدُّنْیَا ... وَهُوَ عِیدُ اللهِ الأکْبَرِ، وَمَا بَعَثَ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ نَبِیّاً اِلاَّ وَتَعَیَّدَ فِی هَذَا الْیَوْمِ، وَعَرَفَ حُرْمَتَهُ، وَاِسْمَهُ فِی السَّمَاءِ یَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ، وَفِی الأرْضِ یَوْمَ الْمِیثَاقِ الْمَأخَوذِ وَالْجَمْعُ الْمَشْهُودِ...؛ روزه روز غدیر خم برابر با عمر دنیا است و ا ین روز، روز عید بزرگ الهی است. هیچ پیامبری مبعوث نشده مگر این روز را عید گرفته است و حرمت و منزلت او را شناخته است. اسم این روز در آسمان «عهد معهود» و پیمان‌گرفته شده است و در زمین به نام «میثاق مأخوذ» و بیعت گرفته شده و «جمع مشهود» و جمعیت حاضر شده است.»
ب. روایاتی که مشخصاً می‌گوید فلان پیامبر صلی الله علیه وآله وصیّ خویش را به نام فلانی در این روز انتخاب نمود؛ مثل آنچه مفضّل بن عمر از امام صادق علیه السلام درباره فضل روز غدیر نقل نموده که در بخشی از آن می‌خوانیم: «... وَاِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی اَقَامَ مُوسَی هَارُونَعلیه السلام عَلَماً، فَصَامَ شُکْراً للهِ تَعَالَی ذَلِکَ الْیَوْمَ، وَاِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی اَظْهَرَ عِیسَی وَصِیُّهُ شَمْعُونَ الصَّفَا، فَصَامَ شُکْراً للهِ عَزَّ وَجَلَّ ذَلِکَ الْیَوْمَ وَاِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی اَقَامَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وآله عَلِیّاً لِلنَّاسِ عَلَماً وَاَبَانَ فِیهِ فَضْلَهُ وَوَصِیَّهُ...؛ و روز غدیر روزی است که موسی، هارون را به عنوان عَلم [و پیشوا] نصب نمود؛ لذا برای شکرگذاری خدای بلندمرتبه در این روز، روزه گرفت. و روز غدیر روزی است که عیسی علیه السلام وصی‌اش شمعون صفا را [معرّفی نموده و وصیّ بودن او را] علنی نمود. پس برای تشکر از خدای عزیز و جلیل روزه گرفت. و روز غدیر روزی است که پیامبر خدا صلی الله علیه وآله علی علیه السلام را برای مردم عَلم و پیشوا قرار داد و فضیلت و وصی بودن او را آشکار ساخت.» پس می‌توان عید غدیر را عید انبیاء و اوصیاء و اولیاء نامید.
